Geregeld ga ik naar Noordbroek, waar de vier dames van Bouwhuis en Journee de schilderingen restaureren wat ze ook in Huizinge deden. De forse kruiskerk daar stamt uit de eerste helft van de 14e eeuw. Schip en dwarspand zijn laatromaans, het koor ook, maar vertoont reeds de gotische vormentaal. Aan de straat staat een vrijstaande klokkentoren die ook de toegang tot het kerkhof was.
Het gebouw is binnen geheel in steen overkluisd met meloenvormige gewelven zoals in Huizinge.

Zijn de schilderingen in Huizinge op een hoogte van 11.20 meter aangebracht die te Noordbroek bevinden zich plm. 20 meter boven de vloer.

Omdat er soms voorstellingen tevoorschijn komen die vragen oproepen, nam ik de laatste keer architectuurhistoricus Kees van der Ploeg mee, om ook zijn mening te horen. Wij bewonderen de dames om hun grote vakkennis en zij waarderen ons om onze kennis van de kerken in het Waddenkustgebied. De schilderingen op gewelven en wanden in Noordbroek bestrijken een periode van drie eeuwen: de oudste stammen uit de bouwtijd de jongste uit 1599.
Te zien zijn o.a. De Wonderbare Visvangst. Kroning van Maria, Doop in de Jordaan, Man van Smarten, Christoforus en diverse andere heiligen.
Er wordt nu gewerkt aan de voorstelling van het Laatste Oordeel. In Groningen zijn in acht kerken dergelijke voorstellingen te zien, vaak fragmentarisch, maar in Noordbroek, Huizinge en Middelstum zijn ze nagenoeg compleet bewaard gebleven. In eerstgenoemde kerken zijn ze omstreeks 1470 aangebracht, die in Middelstum rond 1550 in renaissancestijl naar een voorbeeld Albrecht Dürer, de Duitse kunstschilder wiens tekeningen houtsneden en kopergravures in heel West-Europa verspreid werden.

Noordbroek; Laatste Oordeel en in de koorsluiting Christus als Man van Smarten

In de meest ontwikkelde vorm bestaat de voorstelling uit drie onderdelen. In het midden is Christus gezeten op de regenboog met de wereldbol onder zijn voeten. Hij toont de wonden in handen, voeten en zijde. Uit zijn mond komen een zwaard en een lelietak, attributen die staan voor gerechtigheid en barmhartigheid, want hij spreekt recht. Ook zijn er engelen blazend op bazuinen. Aan Christus’ rechterzijde de hemel met Maria en soms Petrus. Ter linkerzijde van Christus is de hel, vaak voorgesteld als een opengesperde muil.

Tussen Christus en de hel staat Johannes de Doper. Doden staan op uit hun graven, en soms is er de aartsengel Michael, die de zielen weegt. Engelen begeleiden degenen die niet te licht zijn bevonden hemelwaarts, waar ze door Petrus worden verwelkomd. Verdoemden worden hellewaarts gedreven waar ze door duivels worden gekweld. In Huizinge en Noordbroek, waar de schilderingen uit de gotiek stammen, is de hemel afgebeeld als een torenachtig gebouw, als het huis met de vele woningen en hel als de hellemuil, de Leviathan. In Middelstum zijn zowel de hemel en de hel burchtachtige gebouwen, De Stad Gods met de gouden straten en de zondige stad Babel, de Hoer van Babylon. De zitplaats van Christus op de regenboog en de wereldbol onder zijn voeten zijn ontleend aan Genesis 9:13 en aan Jesaja 66:1 De hemel is mijn troon en de aarde de voetbank mijner voeten.

De oudste voorstellingen van Christus in onze kerken zijn die van de Majestas Domini, de Majesteit des Heren, zoals die nog vaag te zien is in de gewelfschotel in het koorgewelf in Huizinge.

In de voorstelling van het Laatste Oordeel heeft wat de Christusfiguur betreft ook verwantschap met de Majestas Domini daar hij zijn rechterhand heeft geheven in het spreekgebaar met twee gestrekte vingers. Later misschien aan het einde van de 13e eeuw wordt men zich meer bewust van het lijden van Christus en toont Hij zijn doorboorde handen voeten en zijde, de lijdende Christus. Ook een andere voorstelling wordt geleidelijk aan in Het Laatste Oordeel opgenomen die van de Deësis, Christus geflankeerd door Maria en Johannes de Doper, de belangrijkste vertegenwoordigers van alle heiligen die voorbede doen voor hen die het oordeel wacht.

Laatste Oordeel met een
stevig uitgevoerde Johannes de Doper                            

Nooit zag ik de schilderingen in Noordbroek van zo   dichtbij, het is interessant ze te vergelijken met die in Huizinge. Het Laatste Oordeel in Noordbroek is uitgebreider dan in Huizinge, maar wat hel en hemel betreft zijn ze bij ons beter bewaard. Mijn respect voor de vakbekwaamheid van de dames van Bouwhuis en Journee groeit nog steeds. Als u nog nooit het ensemble van kerk met beroemd orgel, kerkhof, leerhuisje en pastorie met Engelse landschapstuin te Noordbroek hebt gezien mist u meer dan zomaar een kerk.

Reint Wobbes 2025